Yesevilik
Yesevilik
Yesevilik İslam'da kadın-erkek denkliğini yaşatan Bektaşiliğin de beslendiği tasavvuf yolu ve ilk Türk tarikatı.
Ahmet Yesevi dönemi Hoca Ahmet Yesevi, babası İbrahim Şeyh ve Arslan Baba'dan tasavvuf eğitimi aldı ve hocasının ölümünden sonra Yusuf Hemedani'nin yanında eğitimini tamamladı. Türkistan'da faaliyetlerini sürdüren Ahmet Yesevinin yolu zamanla Yesevilik adını aldı. 'Horasan Okulu' olarak da adlandırılan tasavvuf akımının en önemli temsilcisi olan Ahmet Yesevi'den adını alan Yesevilik yolu, Türklere İslam'ı ve dervişliğin yollarını öğretmeyi amaçlamıştır. Bunun için İslam inancını, Türk gelenek, inanç ve yaşam tarzı ile sentezleme yolu seçilmiştir.
Ahmet Yesevi sonrası
Ahmet Yesevi'nin müridleri ve takipçileri ölümünden önce ve ölümünün sonrasında, 12.yy ortalarından itibaren diğer bölgeler gibi Anadolu'ya da gelerek görüşlerini yaymaya devam ettiler. Anadolu'nun Türkleşmesinde büyük emekleri geçmiş olan Yesevilik, yetiştirdiği bir çok alimi dağınık Türkmen aşiretlerine yollayıp, devlet ve millet olma kavramlarının içini doldurmak için çalışmışlardır.
Ahmet Yesevi'nin ardından irşad alan halifeler sırasıyla şöyledir: Mansur Ata, Harezmli Said Ata, Süleyman Hakim Ata, Abdülmelik Ata, Tac Hace, Zengi Ata, Uzun Hasan Ata, Seyyid Ata, Sadr Ata ve Bedr Ata.
Osmanlı gezgini Evliya Çelebi, kendisinin Ahmed Yesevi'nin soyundan geldiğini seyahatnamesinde iddia etmiştir. Evliya Çelebi, ayrıca gezdiği yerlerde rastladığı Yesevi dervişlerine ait makamları da eserinde kaydetmiştir. Bu derviş ve gaziler arasında Rumeli'nin fethinin manevi öncüsü olan Sarı Saltuk, Deliorman'daki Demirci Baba, Niyazabad'daki Avşar Baba, Merzifon’daki Pir Baba, Bulgaristan Varna-Batova'daki Akyazılı Baba, Filibe yolunda Kıdemli Baba Sultan, Bursa'daki Geyikli Baba, Abdal Musa, İstanbul Unkapanı'ndaki Horos Dede, Bozok Sancağı Yozgat'taki Emir Çin Osman, Tokat merkezindeki Gajgaj Dede ve Zile ilçesindeki Şeyh Nusret, Evliya Çelebi’nin tesbit edebildikleri arasındadır. Ancak bunlardan hiçbiri Nevşehir'de yerleşen Hacı Bektaş-ı Veli kadar ün kazanmamıştır.(fatma uğur)
Yesevilik, Türkistan'da yayıldıktan sonra, Türkistan'ın kuzeybatı bozkırlarından Kıpçak lehçesinin hakim olduğu İdil-Ural bölgesine, Horasan, Azerbaycan ve Anadolu'ya kadar ulaşmıştır. Tarihi gelişim sonucu Nakşbendiyye tarikatının daha yaygın hale geldiği 16. yüzyıla kadar Türkistan ve Horasan’ın hemen her yerinde hatta Keşmirde, Kâbilde, İstanbul'da, Temeşvar’da, Hicaz'da Yesevi dervişlerine rastlanmaktaydı.
Yesevilik gibi Yusuf Hemedani'nin etkisiyle ortaya çıkan ve Maveraünnehir'in 15.-16. asırlardaki mutaassıp muhitin tesirini taşıyan Nakşbendiyye tarikatına mensup müellifler, Ahmet Yesevi hakkında bazı yazılar kaleme almışlardır ki, ona ait eski kaynaklar bunlardır. Bu müellifler, Yeseviliğin ilk şeklini ve Ahmed Yesevi'nin hakiki şahsiyetini tarihi gerçeklere aykırı tasvir etmişler, kendi arzu ve temayüllerine göre, hakikati tamamiyle değiştirmişlerdir. Yeseviliğin ilk yayıldığı göçebe Türk muhitlerinin icapları ve din değiştirme psikolojisinin umumi kaideleri göz önüne getirilince, buna olanak olmadığı anlaşılır.
Kaynakça
Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, ö.Bsm, Ankara (6.Y.Y) Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları s.419-442
Bkz. Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Sofiliğinde Ahmed-İ Yesevi ve Yesevilik, Yesevilik Bilgisi, Ankara 1998, Ahmet Yesevi Vakfı Yay, s.325-331
Fuat Köprülü Ahmet Yesevi, İslam Ansiklopedisi, C. I, İstanbul 1940, s.210-215
Yesevi'nin Fakrnamesi, Haz.Kemal Eraslan.TDED.S.;XXII İstanbul 1977, s.45-120
Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Türk Süfiliğinde Ahmed-i Yesevi Geleneğinin Teşekkülü, Milletlerarası Ahmet Yesevi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80
Menakıb-ı Hacı Bektaş-İ Veli (Vilayet-Name), Haz.Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul 1958, İnkılâp Kitabevi, s.9-13
Ali Aktan, Künhü'l-Ahbar'a Göre Hoca Ahmed Yesevi Ve Anadolu'daki Yesevi Halifeleri, Yesevilik Bilgisi, Hz.Mustafa İsen-Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, Ankara 1998, Ahmed Yesevi Vakfı Yayınları, Ankara 1998, s.338-349
Seyhatname'deki Yesevi Dervişleri İçin Bkz.H. Kamil Yılmaz, Anadolu Ve Balkanlarda Yesevi İzleri, İlim ve Sanat, S.35-36, Temmuz 1993, s.10-13
Vikipedi, özgür ansiklopedi